راهکارهای رونق اقتصادی زرشک

درختچه زرشک دارای تناوب باردهی است یعنی یک سال محصول فراوان و سال بعد محصول کمی تولید می‌کند. محصول زرشک بی دانه یا به صورت میوه تازه (به دو شکل خوشه‌ای یا همراه با شاخه) و یا عمدتاً به صورت میوه خشک شده (با رطوبت حدود 16 درصد) در دو نوع پفکی و دانه اناری به بازار ارائه می‌شود. هر دو نوع پفکی و دانه اناری از یک نوع درختچه برداشت می‌شوند ولی روش خشک کردن آنها متفاوت است که منجر به ظاهر متفاوت در محصول نهایی می‌شود. زرشک دانه اناری فشرده‌تر، دارای رنگ تیره‌تر و ارزان‌تر است. درصد ضایعات زرشک در نوع دانه اناری زیاد و بیش از 20 درصد تخمین زده می‌شود.

طی دو سال اخیر، همه‌گیری کرونا و تعطیلی مقطعی رستوران‌ها در کاهش مصرف زرشک بی دانه و بازار سوغات این محصول بومی خراسان، موثر بوده است. براساس برآوردهای انجام شده در سال جاری، قیمت تمام شده هر کیلو زرشک تازه با شاخه بر اساس محاسبۀ هزینه‌های تولید 14 تا 15 هزار تومان است، در حالیکه با توجه به موجودی محصول در انبارها و سردخانه‌ها از سال قبل، قیمت زرشک در طول فصل برداشت در مناطق مختلف بسته به کیفیت محصول، به طور تقریب به شرح زیر در نوسان بوده است.

زرشک تازه با شاخه :

در ابتدای فصل برداشت: 8 تا 10 هزار تومان

در انتهای فصل برداشت: 12 تا 14 هزار تومان

در میوه فروشی (مصرف کننده): 18 تا 20 هزار تومان

زرشک خشک دانه اناری (محصول سال قبل) :

در ابتدای فصل برداشت: 35 تا 45 هزار تومان

در انتهای فصل برداشت: 55 تا 65 هزار تومان

زرشک خشک دانه اناری (محصول سال جاری) :

در حال حاضر در بازار: 65 تا 75 هزار تومان

در فروشگاه (مصرف کننده): 80 تا 90 هزار تومان

البته نمونه‌هایی از محصول موجود در بازار ممکن است مخلوطی از محصول سال قبل با محصول سال جاری باشد.

زرشک خشک پفکی (محصول سال قبل) :

در ابتدای فصل برداشت: 55 تا 60 هزار تومان

در انتهای فصل برداشت: 85 تا 90 هزار تومان

در حال حاضر در بازار: 75 تا 80 هزار تومان

با وجود کاهش میزان تولید زرشک به میزان حدود 20 تا 30 درصد به دلیل کمبود بارندگی و خشکسالی، میزان تولید آن در سال جاری، همچنان حدود 22000 تن زرشک خشک پیش‌بینی می‌شود. تغییر اقلیم طی دهه‌های اخیر منجر به کاهش میزان بارندگی و افزایش گرما شده که در نهایت منجر به افزایش شوری آب و خاک شده و به کاهش کیفیت محصول زرشک انجامیده است. راهکارهای پیشنهادی برای رونق اقتصادی زرشک بی دانه، انحصاری کشورمان ارتقای کیفیت محصول، تولید فرآورده‌های جانبی، تثبیت قیمت و توسعه بازارهای داخلی و خارجی آن است.

فرآوری زرشک

زرشک‌  بی دانه این محصول اختصاصی کشورمان، بیشتر در غذاها و یا برای آبگیری مورد استفاده قرار می‌گیرد و سایر کاربردهای غذایی و دارویی آن مغفول مانده است.

کرن بری‌ها که یکی از انواع میوه‌های دانه‌ ریز بومی در آمریکا هستند و به صورت تجاری پرورش داده می‌شوند، در بیش از 700 نوع محصول تولید شده توسط صنعت فرآوری آن کشور، به عنوان یکی از اجزای محصول کاربرد دارد. افزایش ارزش افزوده با فرآوری محصول حاصل می‌شود، اما فقط حدود 8 درصد از زرشک تولیدی ما فرآوری می‌شود و تا کنون تنها حدود 15  فرآورده مختلف از زرشک تولید شده است. فرآورده‌های زرشک شامل مربا، کنسانتره، آب زرشک، شربت، سکنجبین، نوشابه، لواشک، سس، ژله، آب نبات و نقل، پولکی، آدامس، پاستیل، قرص جوشان، پودر رنگی خوراکی، پودر نوشیدنی و... که البته فقط چند نمونه محدود آن به بازار ارائه شده و در بازار تداوم داشته است.

بازاریابی و صادرات زرشک

معرفی و تبلیغات توسط رسانه‌ها و به ویژه صدا و سیما برای معرفی خواص، ظرفیت‌ها و کاربردهای محصول زرشک می‌تواند به رونق اقتصادی آن کمک کند. برای استاندارد کردن محصول با کیفیت، درجه‌بندی باید بر اساس رنگ، ابعاد و شفافیت زرشک خشک صورت گیرد و محصول بر اساس ناخالصی‌ها، رنگ، ابعاد (میلیمتر) و شفافیت (بر اساس روش امتیاز دهی) درجه‌بندی گردد. پیشنهاد می‌شود برای محصول صادراتی زرشک، با استفاده از فناوری جدید پردازش تصویر، ابعاد و رنگ محصول، دقیقاً بررسی و با ارزیابی کامل نتایج درجه بندی صورت گیرد.

با توجه به افق رو به گسترش صادرات این محصول ارزشمند، تولید محصول سالم و ارگانیک زرشک، مطابق با استانداردهای بهداشتی می‌تواند در افزایش صادرات این محصول ارزشمند کشورمان موثر باشد. علیرغم تلاش‌های انجام شده طی یک دهه اخیر، کمتر از نیم درصد زرشک ایران صادر می‌شود. فعال‌تر شدن دیپلماسی اقتصادی از طریق رایزن‌های بازرگانی ایران در خارج از کشور، می‌تواند صادرات این محصول را رونق بخشد. در حال حاضر، بازارهای خارجی زرشک بی دانه ایران، ترکیه و برخی کشورهای اروپایی مثل روسیه، فرانسه، آلمان، اوکراین و مجارستان هستند.