خراسان در تن من می‌تپد

درود ای همزبان، من هم از ایرانم!

خراسان در تن من می‌تپد، پیوسته در رگ‌های من جاریست.

تو از مشهد، ز غزنی و هریوایم

تو از شیراز و من از بلخ می‌آیم...

درست امروز شرح داستان داستان با توست

و اما استخوان قهرمانِ داستان با من!

«شب‌های بخارا» مجالسی در بزرگداشت بزرگان فرهنگ و هنر ایران و گاهی غیر از ایران است که «مجله بخارا» برگزار می‌کند و در ششصدو‌بیست‌ونهمین شب که به شهر هرات اختصاص داشت، جمعی از نویسندگان و فعالان فرهنگی و اجتماعی هرات و خراسان رضوی در محل اتاق بازرگانی مشهد گرد هم جمع شدند.

علی دهباشی، سردبیر مجله بخارا در این برنامه به این اشاره کرد که هرات افزون بر این‌که از کلان‌شهر‌ها و مهم‌شهرهای اقتصادی و سیاسی افغانستان امروزی ا‌ست؛ پایتخت فرهنگی و هنری این کشور هم به شمار می‌رود. هرات را تا هنوز می‌توان درشت‌نگین شاخص و برجسته‌ افغانستان برشمرد که خوش می‌درخشد و فرهنگ پربارش، به درستی و راستی، پای‌داری و استواری خود را آفتابی می‌کند.

ارتباط اقتصادی و فرهنگی هرات و مشهد

نقش هرات در اقتصاد مشهد و تقاضا از تجار دو کشور برای حمایت اقتصادی از فعالیت‌های فرهنگی دو شهر بزرگ ایران و افغانستان، نکته نخستی بود که محمدجعفر یاحقی، استاد دانشگاه فردوسی مشهد طی سخنرانی‌اش در این محفل به آن اشاره کرد.

یاحقی با بیان اینکه «مشهد آباد بود و با حضور دانشمندان هراتی آبادتر هم شده است»، از ارتباط اقتصادی فراوان دو شهر و نیاز متقابل هرات و مشهد به یکدیگر گفت. او تاکید کرد که برای فعالیت‎‌های فرهنگی نیاز به حمایت‌های اقتصادی بازرگانان داریم و بایستی با برنامه‌ریزی، طرح‌هایی را اجرا کنیم که دو شهر را در اولویت مبادلات فرهنگی قرار دهد.

یاحقی گفت: این اقدامات نیازمند به کمک اتاق‌های بازرگانی هر دو شهر دارد و امیدواریم چنین نشست‌هایی بیشتر شود تا در قالب شب‌های شعر و دیگر محافل، با یکدیگر بیش از پیش آشنا شویم و ارتباط بیشتری داشته باشیم.

اوضاع نابه‌سامان مدارس خودگردان دانش‌آموزان افغان در مشهد

اما محمدحسین پاپلی یزدی، رئیس انجمن ژئوپلیتیک ایران در صحبت‌های متفاوتی نسبت به سایر سخنرانان این محفل، نقبی به وضعیت دانش‌آموزان افغانستانی فاقد کارت اقامت رسمی در ایران زد و از اوضاع مدارس خودگردان در حاشیه شهر مشهد گفت. او از فعالان اقتصادی و تجار درخواست کرد برای بهبود وضعیت و امکانات این مدارس کمک کنند.

این جغرافی‌دان و نویسنده با اشاره به پیشرفت تحصیلی و جایگاه اجتماعی و سیاسی برخی افغانستانی‌ها که ده‌ها سال پیش به مشهد آمده بودند، گفت: «35 سال پیش کودکی افغانستانی که در 10 سالگی در مشهد به مدرسه رفت، در افغانستان وزیر شد. تاکنون از منطقه «گلشهر» افغانستانی‌های زیادی به سرتاسر دنیا رفته‌اند و هم‌اکنون هم وزرا و سیاست‌مداران و تاجران آینده در این منطقه در حال پرورش هستند. بنابراین نباید در حمایت از مردم افغان به دید کمک به آنها نگریست؛ بلکه باید نگرشی به عنوان ساخت روابط ملت‌ها داشته باشیم.»

پاپلی یزدی افزود: در حال حاضر 255 دانش‌آموز افغانستانی تحت بورسیه داریم که در 7 مدرسه خودگردان تحصیل می‌کنند. این بچه‌ها و خانواده‌هایشان به دلیل اینکه به‌طور غیررسمی به ایران آمده‌اند، نمی‌توانند در مدارس دولتی ثبت نام کنند.

وی از تجار افغانستانی و ایرانی تقاضا کرد که با حضور در این مدارس در «جاده سیمان»، وضعیت و امکانات غیراستاندارد آنها را از نزدیک ببینند. به گفته پاپلی یزدی، مدرسه‌ای با 166 دانش‌‎آموز دارای تنها یک سرویس بهداشتی است.

تلاش برای ساخت روابط آینده دو ملت

رئیس انجمن ژئوپلیتیک ایران با بیان اینکه حدود 80 دانش‌آموز از این تعداد را در خیابان پیدا کرد‌ه‌ایم، گفت: بسیاری از این بچه‌ها در هرات خانه‌ خوبی داشته‌اند و در کشورشان از وضعیت خوبی برخوردار بوده‌اند؛ اما به دلایلی به اینجا آمده‌اند و ممکن است در آینده به وطن خود بازگردند. ما امروز در حال ساخت آینده روابط با جمع دوستان خود هستیم. اگر مشهد به هرات لبخند بزند، بدین معناست که ملت ایران به ملت افغانستان لبخند زده‌اند و بالعکس.

پاپلی یزدی با تاکید بر اینکه این محفل، محفلی فرهنگی است و نه سیاسی، تصریح کرد: اگر جلسه سیاسی بود، «حشمت غنی»، برادر آقای اشرف غنی که در مشهد است، در این برنامه حضور داشت؛ اما این جلسه فرهنگی است. ما می‌خواهیم آینده را از کودکان دبستانی بشناسیم و باید چند مدرسه بسازیم. سازمان ملل و دولت ایران مدارسی ساخته‌اند؛ آن مدارس بچه‌های دارای پاسپورت را به رسمیت می‌شناسند؛ اما هزاران بچه هستند که پاسپورت ندارند و باید تحصیل کنند. ما امیدواریم نهضتی به خصوص برای این کودکان و تحصیل آنها ایجاد شود؛ اتاق بازرگانی هم به این توجه کند که آنچه اکنون در حمایت از این کودکان انجام می‌دهد، بذری است که 30 سال دیگر می‌توان برداشت کرد. این حمایت‌ها، کمک آینده‌نگرانه‌ای برای ساخت روابط دو کشور است.

پاپلی یزدی، نقبی هم به وضعیت پزشک‌های افغانستانی زد که بعد از ناامنی‌های اخیر به مشهد آمده‌اند. او گفت: «تقاضای ما این است که تکلیف این پزشک‌ها و اقامتشان مشخص شود. اتاق بازرگانی توان کمک به این کار را دارد. فراموش نکنیم که آینده دو ملت و منطقه به این مهمان‌نوازی وابسته است.»

ضرورت حفظ ارتباط فرهنگی دو ملت

محمود سیادت، نایب رئیس اتاق بازرگانی خراسان رضوی هم در بخشی از این نشست، با قدردانی از تلاش استادان و نویسندگان و فعالان فرهنگی مشهد و هرات در توسعه روابط دو ملت، ابراز امیدواری کرد که ارتباط دو ملت همواره پاربرجا بماند و همان‌طور که به دور از حواشی سیاسی، فعالیت‌های اقتصادی دو ملت برقرار است، در حوزه فرهنگی هم که نقطه اتصال دو کشور به شمار می‌رود، به‌رغم مشکلات و سختی‌های موجود، بیش از پیش موفق باشیم.

پیشیه حضور مردم هرات در خراسان بزرگ

عبدالغفور آرزو، استاد دانشگاه و دیپلمات افغانستانی که دانش‌آموخته زبان فارسی و نویسنده کتبی در حوزه ایران و افغانستان است و نشان اعلای فردوسی‌شناسی هم دارد، یکی دیگر از سخنرانان شب هرات در مشهد بود.

او در صحبت‌هایش به توضیح پیشینه حضور مردم هرات در خراسان بزرگ پرداخت و گفت: «هزاران سال پیش جمعی از آریاتباران از طریق مرو به حوزه هریرود آمدند. آنها که مردمی دلیر بودند، مسکن و زیست‌بوم خود را آریا نامیدند. آب‌های زلال هریرود به قدری گوارا بود که در سرایش فردوسی بزرگ، یکی از نام‌های آن، شهدرود است. هرات آثار فرهنگی بسیاری دارد و فکر و فرهنگ و شاهکار آفریده است؛ اما متاسفانه سرنوشتی دردناک و خونین دارد.»

آرزو، هرات را یکی از ستون‌های خراسان بزرگ در گذشته خواند و از گویش هروی و نقش آن در تداوم فرهنگی گفت. وی اظهار کرد: گویش هروی، گویش مادر است و ظرفیت زیادی دارد که می‌تواند زبان را بالنده سازد. از این جهت باور دارم هرات به عنوان بخشی از خراسان بزرگ آن زمان و افغانستان امروز، شهری باشکوه است. در سیر تاریخ، هرات باشکوه و مدنیت‌ساز بارها ویران شده است و باور دارم که امروز نیز چون ققنوس بار دیگر از دل خاکستر پر خواهد کشید و دوباره به فرهنگ رنگ خواهد داد.

دلایل مهاجرت مردم هرات به مشهد

یوسف متولی حقیقی، پژوهشگر تاریخ معاصر و استاد دانشگاه فردوسی هم در این نشست، به نقش‌آفرینی مهاجران هراتی و تاثیر آنها در مشهد پرداخت.

او از عوامل مذهبی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی به عنوان دلایل مهاجرت هراتی‌ها به مشهد نام برد و گفت: در برخی مقاطع شاهد شدت گرفتن مهاجرت هراتی‌ها به مشهد بوده‌ایم؛ مقاطعی چون زمان جنگ‌های هرات، دوران حاکمیت کمونیست‌ها و...

متولی تاکید کرد: وقتی به تاریخ مشهد می‌نگریم، درمی‌یابیم که بسیاری از چهره‌های تاریخ معاصر مشهد، هراتی هستند و تا بالاترین مناصب سیاسی و فرهنگی پیش رفته‌اند و حتی فرماندار و استاندار هم شده‌اند.

منیژه بهره، فعال فرهنگی حوزه زنان هرات هم در ارتباط ویدئوکنفرانسی با این نشست، از نقش زنان هرات در توسعه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی این شهر گفت.

بهره اظهار کرد: توسعه فرهنگی از پیش شرط‌های اساسی توسعه است و زنان در توسعه فرهنگی و اجتماعی افغانستان همواره نقشی مهم و اثرگذار داشته‌اند.

تولید و نشر آثار ادبیات فارسی در هرات

محمد داوود منیر، استاد ادبیات و سرپرست فعلی دانشگاه هرات هم به بیان وضعیت تولید و نشر ادبیات فارسی در هرات در دو دهه اخیر پرداخت و گفت: از زمانی که زبان و ادبیان فارسی پا گرفت، هرات یکی از پایه‌گذاران شعر فارسی بود. هرات در مکتب ادبی خراسان از قدیم نقشی برجسته داشته است.

علیرضا قیامتی، استاد ادبیات و قائم مقام خردسرای فردوسی مشهد هم در بخش پایانی این محفل، از تربیت شاعران فارسی در هرات سخن گفت و تصریح کرد: نخستین انجمن ادبی فارسی در هرات به وجود آمد که به تربیت شاعران جوان پرداخت و شعر را نقد و بررسی کرد. هرات در ادبیات فارسی همیشه درخشیده و مبنا بوده است. انجمن پایندان هم به دلیل پاسبانی از زبان و فرهنگ و ادبیات فارسی تشکیل شده است.